Αυτοεκτίμηση

Μιχέλη Λουκία, Ψυχολόγος-Παιγνιοθεραπεύτρια

Ο όρος αυτοεκτίμηση, αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται και κρίνει τον εαυτό του, το κατά πόσο θεωρεί ότι αξίζει, ότι είναι σημαντικό και ικανό πρόσωπο. Η αντίληψη αυτή διαμορφώνεται από πολύ μικρή ηλικία και συνεχίζει να εξελίσσεται καθ όλη τη ζωή ενός ατόμου. Αποτελεί στοιχείο ζωτικής σημασίας για κάθε άνθρωπο καθώς συντελεί στην εξασφάλιση της ψυχικής του ισορροπίας. Επηρεάζεται από τους κοντινούς άλλους, από τις κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες και από την προσωπική πορεία της αυτογνωσίας του κάθε ατόμου. Η ανάπτυξη και η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης αποτελεί μία διαδικασία η οποία αρχίζει από την βρεφική ηλικία περνώντας στην παιδική, εφηβική και στην ενήλικη.

Κατά το πρώτο έτος της ζωής, το οποίο θεωρείται ιδιαίτερα κρίσιμο στην ανάπτυξη της αίσθησης του εαυτού, το βρέφος αρχίζει να ξεχωρίζει τον εαυτό του από την μητέρα του ενώ ταυτόχρονα εξακολουθεί να είναι εξαρτημένο από την ίδια για την κάλυψη των βασικών του αναγκών -τροφή, ύπνος, στοργή, σωματική αλληλεπίδραση, επικοινωνία-. Η ικανοποίηση που βιώνει το βρέφος όταν οι ανάγκες αυτές καλυφθούν ικανοποιητικά, οικοδομούν και την αρχική αυτοεκτίμηση του.

Σημαντικός σταθμός έπειτα στη διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης αποτελεί η παιδική ηλικία. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, αλλά σε αυτήν την ηλικία ο πιο σημαντικός φαίνεται να είναι η εικόνα που σχηματίζουν τα παιδιά για τον εαυτό τους από τις αντιδράσεις των άλλων, ιδιαίτερα από τους πολύ κοντινούς τους ανθρώπους. Εάν δώσουμε στα παιδιά το μήνυμα ότι τα αγαπάμε παρόλο που μπορεί να χρειαστεί να ασκήσουμε κριτική ή να τα τιμωρήσουμε, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μεγαλώσουν έχοντας θετική εικόνα για τον εαυτό τους. Αυτό δίνει στα παιδιά μια ασφαλή βάση στην οποία μπορούν να στηριχθούν μεγαλώνοντας, που θα τους επιτρέψει να μαθαίνουν και να προσαρμόζονται στις αλλαγές χωρίς να χάνουν την αίσθηση της ασφάλειας.

Αντίθετα αν η εικόνα εαυτού που για διάφορους λόγους σχηματίσει το παιδί είναι ότι δεν είναι τόσο αγαπητό, τότε αποδυναμώνεται η αυτοεκτίμηση και το παιδί αισθάνεται την ανάγκη να αποζητήσει την αποδοχή με οποιοδήποτε κόστος. Αυτό κάνει το παιδί άκαμπτο και αρνητικό προς τη αλλαγή ή έρμαιο της οποιασδήποτε τάσης αφού δεν στηρίζεται σε στέρεο έδαφος. Ο κίνδυνος είναι ότι το παιδί μπορεί να στραφεί σε κάποια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά όπως η νευρική ανορεξία ή αργότερα στην εφηβεία η κατάχρηση ουσιών.

Οι αντιδράσεις λοιπόν των σημαντικών προσώπων στη ζωή ενός παιδιού μπορούν να καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την αυτοεκτίμηση του. Ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη στις ικανότητες του παιδιού είναι ζωτικής σημασίας για να μπορέσει και το παιδί να πιστέψει στον εαυτό του. Η επίλυση των δυσκολιών του με τη στήριξη και όχι την παρέμβαση των γονιών του, είναι ένας άλλος παράγοντας που συντελεί στην αναγνώριση του εαυτού και κατ επέκταση στην αυτοεκτίμηση.

Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα κάποιες κατευθύνσεις προς τους γονείς που μπορούν να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση του παιδιού:

Επιβραβεύστε και ενθαρρύνετε τα παιδιά σας προκειμένου να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Πιστεύετε σε αυτά εστιάζοντας σε πράγματα που κάνουν σωστά.
Δώστε έμφαση στις δυνατότητες των παιδιών και δείξτε πως τα εκτιμάτε, λέγοντας π.χ «Μπορείς να το πετύχεις», «Πιστεύω σε εσένα» κλπ
Χρησιμοποιήστε θετικά σχόλια, περιορίζοντας τις αρνητικές παρατηρήσεις και προωθώντας το διάλογο, που πρέπει να πραγματοποιείται μέσα σε ένα υποστηρικτικό κλίμα.
Μην κριτικάρετε το άτομο αλλά την συμπεριφορά του αν το θεωρείτε απαραίτητο.
Δείξτε σεβασμό στις απόψεις των παιδιών σας.
Κάθε παιδί είναι μοναδικό με τις δικές του δυνατότητες και αδυναμίες, για αυτό αποφύγετε τη σύγκριση με τα αδέλφια του ή άλλα παιδιά.
Αφιερώστε χρόνο στα παιδιά σας. Συμμετέχετε στις δραστηριότητες και στα ενδιαφέροντα τους, ώστε να τα γνωρίσετε καλύτερα. Με αυτό τον τρόπο το παιδί σας θα καταλάβει ότι ενδιαφέρεστε πραγματικά για αυτό, βελτιώνοντας κατ' επέκταση και την ποιότητα της σχέσης σας.

Στην εφηβεία το κομμάτι της αυτοεκτίμησης γίνεται λίγο πιο περίπλοκο. Η περίοδος της εφηβείας είναι μια περίοδος αλλαγής και μεταμόρφωσης. Είναι απαραίτητο λοιπόν να αλλάξει και η σχέση με τους γονείς. Ο γονιός ενώ πρέπει να είναι συνεχώς παρών όταν τον έχουν ανάγκη πρέπει ταυτόχρονα να δεχτεί να εκθρονιστεί από τα ίδια του τα παιδιά, να ελαττώσει την επιρροή του πάνω τους και σχεδόν να μπει στο περιθώριο. Ο έφηβος ζητά περισσότερο την αποδοχή από τους συνομηλίκους και το κοινωνικό περιβάλλον χωρίς όμως να μένει ανεπηρέαστος από τις αντιδράσεις των γονιών του. ʼλλωστε η εμπιστοσύνη, η στοργή και το ανιδιοτελές ενδιαφέρον των γονιών για το παιδί τους είναι κάτι το αναντικατάστατο. Μια σχέση λοιπόν που έχει χτιστεί στο σεβασμό και την εμπιστοσύνη είναι πιο εύκολο να αντέξει τη μεταβατική περίοδο της εφηβείας και να οδηγήσει σε μια ισορροπημένη ενήλικη ζωή. Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι το γνήσιο ενδιαφέρον, η χωρίς κριτική αποδοχή των έντονων και αντιφατικών εφηβικών αντιδράσεων και η δίκαιη οριοθέτηση δημιουργούν ένα ασφαλές και ανεκτικό περιβάλλον, κατάλληλο για την ενίσχυση της αυτοεκτίμησής των εφήβων.

Στην ενήλικη ζωή η αυτοεκτίμηση συνεχίζει να παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Καθημερινά συμβαίνουν πράγματα που μπορεί να μας κάνουν να νιώθουμε όμορφα με τον εαυτό μας ή ακριβώς το αντίθετο. Ο ορισμός της αυτοεκτίμησης αναφέρεται ουσιαστικά στη συνάφεια των προσδοκιών που έχουμε για τον εαυτό μας και αυτού που πραγματικά είμαστε. Όσο δηλαδή πιο κοντά είναι ο ιδανικός εαυτός μας (αυτό που θέλουμε να είμαστε) με τον πραγματικό εαυτό (αυτό που είμαστε) τόσο μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση νιώθουμε. Και αυτό είναι κάτι που μας ακολουθεί σε όλη την πορεία της ζωής.

Η εικόνα εαυτού που σχηματίζουμε λοιπόν από μικρά παιδιά είναι σημαντική αλλά δεν είναι κάτι μη αναστρέψιμο. Δεν σημαίνει ότι κάποιος που μικρός σχημάτισε την εικόνα ότι δεν είναι αγαπητός δεν μπορεί να αλλάξει, ούτε κάποιος που, αντίθετα, σχημάτισε μια θετική εικόνα εαυτού, δε θα αντιμετωπίσει προβλήματα στη μετέπειτα ζωή του. Ο άνθρωπος είναι ένα ον που μπορεί συνέχεια να αλλάζει και να εξελίσσεται. Είναι σημαντικό να μπορούμε συνεχώς να ενισχύουμε την αυτοεκτίμηση των άλλων και τη δικιά μας. Αυτό συντελείται μέσα από τον τρόπο που επικοινωνούμε, από τα μηνύματα που λαμβάνουμε και δίνουμε, από την αναγνώριση των συναισθημάτων και τη διάθεση μας για εξέλιξη και αυτογνωσία. ʼλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και απέναντι στα παιδιά η εικόνα ενός ατόμου που πιστεύει στον εαυτό του και έχει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του, λειτουργεί ως πρότυπο για εκείνα.