Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές
Αγγελική Παναγιωτοπούλου, Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια
Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές αναφέρεται σε μία ομάδα διαταραχών που πλήττουν πολλούς αναπτυξιακούς τομείς του παιδιού και εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Αυτή η ομάδα διαταραχών περιλαμβάνει:
- Αυτιστική Διαταραχή
- Διαταραχή Rett
- Παιδική Αποδιοργανωτική Διαταραχή
- Διαταραχή Asperger
- Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς
Μέχρι πρόσφατα ο αυτισμός θεωρούνταν μία σπάνια διαταραχή με συχνότητα 1:10.000 παιδιά. Οι σύγχρονες μελέτες, συνυπολογίζοντας όλες τις διαταραχές του φάσματος, αναδεικνύουν τη συχνότητα σε 1:500 παιδιά.
Οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά (διαταραχή στην επικοινωνία, στην κοινωνικοποίηση, και στην φαντασία). Αλλά υπάρχει σημαντική διακύμανση στη βαρύτητα και συνεπώς στην εικόνα του κάθε παιδιού. Οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος μπορεί να είναι εμφανείς από το πρώτο έτος της ζωής του παιδιού. Σε ορισμένες όμως, περιπτώσεις μπορεί το παιδί να φαίνεται ότι έχει μία ομαλή ανάπτυξη μέχρι και τα 2,5 με 3 έτη και στη συνέχεια να παρουσιάσει μία έκπτωση των δεξιοτήτων στους εξής τομείς:
Επικοινωνία: Πολύ σημαντικό κριτήριο αναζήτησης βοήθειας είναι ο λόγος και η επικοινωνία. Τα παιδιά με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή μπορεί να μην έχουν αναπτύξει καθόλου λόγο ή μπορεί να έχουν αναπτύξει λόγο αλλά με κάποιες ιδιορρυθμίες. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα αποτελεί η απουσία του αυθόρμητου λόγου και η ηχολαλία (το παιδί «παπαγαλίζει» ότι ακούει) καθώς και η αντιστροφή των αντωνυμιών (το παιδί εκφράζει τις επιθυμίες του ή απαντά σε λάθος πρόσωπο π.χ.: λέει θέλεις νερό αντί για θέλω νερό, ή λέει θέλεις να πας στη μαμά σου αντί για θέλω να πάω στην μαμά μου).
Τα προβλήματα ανάπτυξης του λόγου συνοδεύονται και από προβλήματα στην επικοινωνία. Το παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να κατανοήσει το λόγο των άλλων αλλά κυρίως δυσκολεύεται να επικοινωνήσει μη λεκτικά (δυσκολία κατανόησης χειρονομιών, ερμηνείας συναισθημάτων και προθέσεων των άλλων). Ακόμα και αν ο λόγος έχει αναπτυχθεί επαρκώς μπορεί να παρουσιάζει εμμονικά χαρακτηριστικά, όπως να αναπτύσσει με επιμονή το ίδιο θέμα, ή να επαναλαμβάνει λέξεις ή ήχους που του προκαλούν το ενδιαφέρον. 'Αλλα προβλήματα που μπορεί να παρουσιάζει ένα παιδί στο αυτιστικό φάσμα είναι δυσκολία στην ανάπτυξη συζήτησης και στη διατήρησή της και δυσκολία στην παραγωγή αυθόρμητων ιδεών.
Κοινωνικοποίηση: Η κοινωνική αλληλεπίδραση μπορεί να είναι περιορισμένη ή απούσα. Τα αυτιστικά παιδιά δεν μπορούν να συνάψουν σχέσεις με ενηλίκους ή συνομηλίκους. Δεν επιζητούν επαφή, μπορεί να μην εκδηλώνουν την παραμικρή τρυφερότητα απέναντι στους φροντιστές τους ή να μην μπορούν να τους αποχωριστούν σε υπερβολικό βαθμό. Το συναίσθημα μπορεί να μην διαφοροποιείται καθόλου ή να υπάρχουν υπερβολικά ακατάλληλες συναισθηματικά αντιδράσεις. Έτσι, ένα παιδί μπορεί να μην διαφοροποιεί καθόλου τις αντιδράσεις του αν είναι μόνο ή με άλλους. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να είναι σταθερά αποσυρμένο και παθητικό ή ευερέθιστο ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να εναλλάσσονται αυτές οι συναισθηματικές αντιδράσεις γρήγορα, χωρίς εμφανή αιτία και να μην εναρμονίζονται με τις καταστάσεις (π.χ. το παιδί μπορεί να βάλει τα κλάματα αν το χαϊδέψει ή αν το αγκαλιάσει κάποιος, ή να μην δείξει ενδιαφέρον όταν αποχωριστεί από τους γονείς του).
Θα πρέπει βέβαια να τονίσουμε ότι αυτό δεν συμβαίνει σε όλα τα παιδιά με απόλυτο τρόπο. Πολλά παιδιά μπορεί να εκφράζουν συναίσθημα και τρυφερότητα στους γονείς τους. Η δεξιότητα όμως της κατανόησης των συναισθημάτων των ίδιων και των άλλων είναι μία κοινή δυσκολία στα αυτιστικά παιδιά ακόμη και στα πιο λειτουργικά.
Φαντασία: Ο τομέας της φαντασίας πλήττεται σημαντικά στα παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές. Η δυσκολία αυτή γίνεται αντιληπτή μέσα από το παιχνίδι του παιδιού που μπορεί να είναι στερεοτυπικό, ιδιόρρυθμο. Το παιδί μπορεί να επεξεργάζεται τα παιχνίδια αλλά να μην παίζει δημιουργικά. Μπορεί να εντυπωσιάζεται από μία λεπτομέρεια του παιχνιδιού αλλά όχι από τη λειτουργικότητά του. Έτσι ένα παιδί στο αυτιστικό φάσμα μπορεί να επεξεργάζεται τον ήχο από τα τουβλάκια και να μην προσπαθεί να χτίσει ένα πύργο, ή να επεξεργάζεται τη ρόδα από το αυτοκινητάκι και όχι να παίξει με αυτό. 'Αλλες φορές, μπορεί απλά να τακτοποιεί στη σειρά τα παιχνίδια του ή να τα χτυπάει αλλά να μην παίζει με αυτά.
Συμπεριφορά: Η συμπεριφορά είναι ένας τομέας ιδιαίτερα προβληματικός. Τα παιδιά στο αυτιστικό φάσμα, μπορεί να παρουσιάσουν πλεονασμούς της συμπεριφοράς ή ελλείμματα.
Οι πλεονασμοί συνίστανται σε στερεοτυπικές αντιδράσεις των παιδιών και σε διασπαστικές συμπεριφορές. Οι στερεοτυπίες των αυτιστικών παιδιών είναι επαναληπτικές συμπεριφορές, όπως ρυθμική κίνηση του σώματος ή του κεφαλιού, φτερούγισμα των χεριών, επαναληπτικοί ήχοι και συμπεριφορές όπως γλύψιμο όλων των αντικειμένων που αγγίζει.
Οι διασπαστικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν τις εκρήξεις θυμού (tantrums), την επιθετικότητα και την αυτοεπιθετικότητα. Είναι αρκετά συχνό τα παιδιά στο αυτιστικό φάσμα να εκδηλώνουν εκρήξεις θυμού, ιδιαίτερα αυτά τα οποία δεν μπορούν να εκφραστούν λεκτικά. Σε τέτοιες περιπτώσεις το παιδί μπορεί να εκδηλώνει επίμονο κλάμα, αρνητισμό, να χτυπάει τον εαυτό του ή τον άλλον που βρίσκεται κοντά του ή να πετάει τα αντικείμενα γύρω του. Πολύ συχνά μπορεί να παρουσιάζεται υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα στη συμπεριφορά τους.
Ένα παιδί με ελλείμματα στη συμπεριφορά μπορεί να είναι ένα παιδί υπερβολικά παθητικό και υποτονικό στις κινήσεις του. Η συμπεριφορά ενός αυτιστικού παιδιού πλήττεται και από τον περιορισμό των ενδιαφερόντων αλλά και από την προσκόλληση στη ρουτίνα. Πολλά παιδιά ασχολούνται εμμονικά με συγκεκριμένα αντικείμενα ή ακόμη και μέρη του σώματός τους ή δείχνουν να ενοχλούνται ιδιαίτερα με οποιαδήποτε αλλαγή στο περιβάλλον. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα παιδιά μπορεί να παίζουν πάντα με το ίδιο παιχνίδι, να αρνούνται με επιμονή να παρέμβει κάποιος στον τρόπο που παίζουν ή να αρνούνται να αλλάξει το παιχνίδι. ʼλλες φορές, το αντικείμενο του ενδιαφέροντός τους μπορεί να είναι κάτι που διεγείρει κάποια αίσθηση τους, όπως κάποιο αντικείμενο του σπιτιού που έχει ιριδισμούς ή έναν έντονο ήχο στο χτύπημά του.
Προβληματισμοί Γονέων
Τα πρώτα συμπτώματα που μπορεί να κινητοποιήσουν τους γονείς αφορούν αισθητηριακά συμπτώματα. Πιθανόν οι γονείς να ανησυχήσουν για προβλήματα ακοής ή όρασης. Αυτό σημαίνει ότι πολύ συχνά το πρώτο σύμπτωμα είναι ότι το παιδί δεν ανταποκρίνεται στο όνομά του, δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στα καλέσματα, οπότε και οι γονείς συμπεραίνουν ότι δεν ακούει. Αυτό δεν σημαίνει ότι αποκλείεται το ενδεχόμενο προβλημάτων ακοής. Αντίθετα, άλλες φορές το παιδί είναι ευερέθιστο στους παραμικρούς θορύβους που δεν είναι ενοχλητικοί για τους υπόλοιπους.
Αντίστοιχα, οι γονείς μπορεί να ανησυχήσουν για προβλήματα όρασης καθώς τα παιδιά με αυτισμό είτε δεν έχουν βλεμματική επαφή είτε έχουν φτωχή βλεμματική επαφή με πρόσωπα και αντικείμενα. Συχνά ο τρόπος που επεξεργάζονται τα αντικείμενα είναι περίεργος (για παράδειγμα, εστιάζουν στα αντικείμενα κοιτώντας πλάγια ή φαίνεται σαν να έχουν στραβισμό), και αυτό προκαλεί ανησυχία στους γονείς.
Συνοδά συμπτώματα στις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές μπορεί να είναι δυσκολίες στον ύπνο (διακοπτόμενος ύπνος, αυπνίες, πρωινές αφυπνίσεις) και δυσκολίες στη διατροφή (υπερφαγίες, υπερεκλεκτισμός, πολυδιψία κ.τ.λ.).
Ο αυτισμός δεν είναι ταυτόσημος με τη νοητική στέρηση. Γενικά τα παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές μπορεί να έχουν φυσιολογική ή μεγαλύτερη του φυσιολογικού νοημοσύνη, αλλά συχνότερα συναντάται ήπια ή μέτρια νοητική στέρηση.
Θεραπεία
Οι σύγχρονες έρευνες εστιάζουν στην αναζήτηση των αιτιακών παραγόντων για το αυτιστικό φάσμα. Ακόμα δεν είναι γνωστοί αυτοί οι παράγοντες αλλά υπάρχουν ευρήματα που υποστηρίζουν ότι είναι μία πολυπαραγοντική διαταραχή με γενετικό υπόβαθρο, νευρολογικό, ψυχολογικό αλλά και περιβαλλοντικό. Εφόσον δεν είναι γνωστή η αιτία που προκαλεί τον αυτισμό, δεν υπάρχει και θεραπεία η οποία να είναι απόλυτα αποτελεσματική σε όλα τα παιδιά.
Χρήσιμες Συμβουλές
Η διάγνωση του αυτισμού μπορεί να τεθεί από την ηλικία των 18 μηνών στα παιδιά.
Αν παρατηρείτε κάτι ανησυχητικό στο παιδί σας καλό είναι να απευθυνθείτε σε διεπιστημονική ομάδα ψυχικής υγείας ώστε να γίνει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση του παιδιού. Ο έγκαιρος εντοπισμός και η ένταξη του παιδιού σε πρόγραμμα πρώϊμης παρέμβασης μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα καλής πρόγνωσης σε παιδιά με διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού. Ένα τέτοιο πρόγραμμα στοχεύει στην εκμάθηση δεξιοτήτων από τους περισσότερους τομείς ανάπτυξης του παιδιού.