Η οριοθέτηση

Ιωάννα Θυμιοπούλου, Ψυχολόγος – Ειδική Παιδαγωγός, Μ.Α.

Εξ ορισμού, η οριοθέτηση στη συμπεριφορά των παιδιών αποτελεί σημαντικό παράγοντα της ομαλής ψυχοκοινωνικής τους ανάπτυξης. Τι σημαίνει όμως οριοθέτηση; Μήπως είναι συνώνυμο της πειθαρχίας; Ζητώ λοιπόν από το παιδί μου να πειθαρχεί στις εντολές και επιθυμίες μου; Ή μήπως οριοθέτηση σημαίνει συνεργασία; Ίσως λοιπόν ένα παιδί με οριοθετημένη συμπεριφορά είναι ένα συνεργάσιμο παιδί που αντιλαμβάνεται τους περιορισμούς και προσαρμόζεται ικανοποιητικά στις εκάστοτε περιστάσεις. 

Συχνά οι σημερινοί γονείς νιώθουν ηττημένοι και αναποτελεσματικοί. Εκφράζουν σύγχυση και φόβο βλέποντας τα παιδιά τους να δείχνουν σημάδια ανυπακοής και ανευθυνότητας. Επίσης αρκετά συχνά οι οικογενειακές διαμάχες παίρνουν δραματικές διαστάσεις για όλα τα μέλη. Οι γονείς αναρωτιούνται γιατί οι παλαιότερες μέθοδοι οριοθέτησης της συμπεριφοράς των παιδιών τους δεν «πιάνουν» σήμερα. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα βρίσκεται στην αλλαγή της δομής της κοινωνίας. Το κοινωνικό σύστημα αλλάζει. Η κοινωνία από αυταρχική γίνεται περισσότερο δημοκρατική. Η οικογένεια δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη μπροστά σε αυτά τα καινούρια φαινόμενα. Έτσι, τα σημερινά παιδιά δεν είναι διατεθειμένα να υποκύπτουν στην αυθαίρετη εξουσία που συχνά προσπαθούν να επιβάλλουν οι γονείς.

Βεβαίως το πιο σημαντικό πράγμα που χρειάζονται τα παιδιά είναι η αγάπη των γονέων. Η αγάπη αυτή, όμως, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και τη θέσπιση ορίων. Ένας από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους τα παιδιά μαθαίνουν να είναι υπεύθυνα άτομα είναι να γνωρίζουν ξεκάθαρα το πλαίσιο στο οποίο υπάρχουν και αναπτύσσονται. Τα όρια και οι κανόνες είναι αυτά που στην ουσία δημιουργούν στα παιδιά έντονα το αίσθημα της ασφάλειας.

Ένα παιδί το οποίο μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον χωρίς κανόνες και σαφή όρια δεν είναι ένα παιδί ελεύθερο. Αντίθετα, είναι ένα παιδί σκλαβωμένο σε μια ασαφή και περίπλοκη δομή, μέσα στην οποία δεν μπορεί να καλλιεργήσει το αίσθημα της υπευθυνότητας και της συνεργασίας. Από την άλλη, το παιδί που ζει και μεγαλώνει σε ένα υπερβολικά αυστηρό περιβάλλον, βομβαρδισμένο από αυταρχικούς 
και υπερβολικούς κανόνες, δυσκολεύεται να αναπτύξει ενδιαφέροντα, κλίσεις και προτιμήσεις. Συχνά είναι ένα παιδί με χαμηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης που μπορεί όμως μελλοντικά να εμφανίσει έντονα σημάδια ανυπακοής, αντίδρασης, ίσως και βίαιης επαναστατικότητας.

Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να θέσω κανόνες στο παιδί μου; Πώς γίνεται επιτυχημένα η οριοθέτηση; Δυστυχώς δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη απάντηση για τα ερωτήματα αυτά. Κάθε παιδί είναι διαφορετικό, κάθε γονιός έχει διαφορετικό σύστημα αξιών και προσδοκιών.

Ένας καλός τρόπος να ξεκινήσει κανείς είναι να σκεφτεί πως μια τέτοια προσπάθεια μακροπρόθεσμα έχει ως σκοπό της όχι τον έλεγχο της συμπεριφοράς του παιδιού από τον γονιό, αλλά τον έλεγχο της συμπεριφοράς του παιδιού από τον ίδιο του τον εαυτό. Οι γονείς δεν μπορούν να είναι πάντα δίπλα στα παιδιά τους και να επισημαίνουν το σωστό ή το λάθος, ούτε μπορούν πάντα να αποφασίζουν εκείνοι για τα παιδιά τους. Ο γονιός λοιπόν αποτελεί τον καθοδηγητή-προπονητή προς την ανάπτυξη των παραπάνω προσωπικών δεξιοτήτων.

Ιεραρχία 
Διαχωρίζω τα πραγματικά σημαντικά από τα λιγότερα σημαντικά ζητήματα. Αν η έφηβη κόρη μου θέλει να βάλει το αγαπημένο της μπλουζάκι στο παρτι ακόμα και αν αυτό είναι βρώμικο, είναι λιγότερο σημαντικό από το να επιστρέψει αργότερα από την ώρα που έχουμε συμφωνήσει.

Ρουτίνες για τις καθημερινές δραστηριότητες.
Αυτό σημαίνει ότι το παιδί ακολουθεί ξεκάθαρους κανόνες που στοχεύουν στην οργάνωση και διαχείριση του χρόνου του.

Εφαρμόστε τα όρια και τους κανόνες ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Αυτό σημαίνει ότι μεγαλώνοντας θα έχει περισσότερες ευθύνες αλλά και περισσότερα δικαιώματα μέσα στα όρια της ελευθερίας που του έχετε επιτρέψει.

Συζητήστε. 
Μιλήστε ανοιχτά με το παιδί και εξηγήστε του τι ακριβώς αναμένετε από αυτό για ένα συγκεκριμένο θέμα. Αποφασίστε τι θα γίνει αν δεν επιλέξει το παιδί να συμπεριφερθεί με τον τρόπο που έχετε συμφωνήσει.

Ακούστε. 
Αφήστε το παιδί να σας πει και εκείνο την άποψή του και κάντε ειλικρινή προσπάθεια για διάλογο. Είναι μια από τις καλύτερες επενδύσεις που μπορεί να κάνει ένας γονιός. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν και ειδικά στην εφηβεία, το παιδί που δεν του δόθηκε ουσιαστικός χρόνος και χώρος να εκφραστεί, έχει περισσότερες πιθανότητες να αποφεύγει συζητήσεις με τους γονείς.

Αποφύγετε εκφράσεις όπως: «Γιατί έτσι λέω εγώ!», «Είσαι μικρός ακόμα για να καταλάβεις».

Μην απογοητεύεστε αν το παιδί θυμώσει μαζί σας. Δείξτε σταθερότητα. Αν η σχέση σας είναι κατά βάθος καλή, ο θυμός θα εκτονωθεί σύντομα. Αν όμως αυτό συμβαίνει συχνά, ίσως πρέπει να επαναπροσδιορίστε την επικοινωνία σας με το παιδί. Μπορεί οι κανόνες να είναι πολλοί, ή πιεστικοί, ή να μην του αφήνετε κανένα προσωπικό πεδίο δράσης. Μπορεί επίσης το παιδί να έχει κάποιες αντιρρήσεις τις οποίες δεν το αφήνετε να εκφράσει.

Συνέπειες. 
Υπάρχουν οι φυσικές και οι λογικές συνέπειες που αποτελούν μεγάλο σύμμαχο για την σωστή διαμόρφωση της οριοθέτησης. Βέβαια, άλλο τιμωρούμαι και άλλο δέχομαι τη συνέπεια της πράξης μου. Έχουμε συμφωνήσει να πάνε κινηματογράφο το απόγευμα της Κυριακής όσοι έχουν τελειώσει τη μελέτη τους. Αν το παιδί δεν προνόησε να τελειώσει τα μαθήματα ως το μεσημέρι της Κυριακής μπορώ να πω: «Λυπάμαι που δεν θα έρθεις στον κινηματογράφο. Είμαι σίγουρος ότι την άλλη Κυριακή θα τα καταφέρεις στην ώρα τους!». Δεν μπορώ όμως να πω: «Τι κατάλαβες; Χάζευες όλο το μεσημέρι και έχασες την ώρα σου. Κάτσε τώρα εδώ για να μάθεις!».

Δώστε περιθώριο βελτίωσης. 
Όλο αυτό το σύστημα οριοθέτησης είναι ένα σύστημα που διαμορφώνει σταδιακά την καλύτερη συνεργασία των παιδιών. Δεν είναι δυνατόν να μην γίνουν λάθη είτε από αμέλεια είτε από πρόθεση. Κανείς δεν υπακούει απλά επειδή κάποιος του λέει ότι αυτό είναι το σωστό. Τότε δεν θα υπήρχε ανάμεσα σε εσάς που διαβάζετε αυτό το άρθρο κανείς καπνιστής, κανείς που να έχει χρησιμοποιήσει το κινητό του όσο οδηγεί κ.λ.π. Το παιδί θα θελήσει να δοκιμάσει ξανά, εφόσον εισπράττει εμπιστοσύνη και πίστη στις δυνατότητές του από την οικογένειά του. 

Όχι στη σωματική συνέπεια-τιμωρία. 
Μειώνει, εξευτελίζει, πληγώνει και δημιουργεί πρότυπο αρνητικής συμπεριφοράς για το παιδί. Μαθαίνει γρήγορα ότι το ξύλο είναι μια άμεση και αποτελεσματική μορφή εξουσίας και θα θελήσει να τη μιμηθεί.

Αφιερώστε χρόνο στο παιδί. 
Ο ρόλος σας δεν είναι μόνο διδακτικός. Δώστε του έμπρακτα το μήνυμα ότι πραγματικά σας αρέσει να περνάτε χρόνο μαζί του κάνοντας πράγματα που αρέσουν σ’ εκείνον, γιατί είναι στ’ αλήθεια ένα αξιολάτρευτο παιδί.

Ένα…πρόσωπο ίσον χίλιες λέξεις. 
Όση προσπάθεια καταβάλλετε όταν θέλετε να μεταδώσετε μηνύματα σοβαρότητας και αυστηρότητας, τόση προσπάθεια να καταβάλετε και για να μεταδώσετε την αγάπη και το θαυμασμό σας στο παιδί σας. Στην προσπάθειά του να γίνει πιο συνεργάσιμο δείξτε αληθινή συμπαράσταση. Η γλώσσα του σώματος είναι εξαιρετικά δυνατή. Προσέξτε να μην λένε άλλα τα λόγια σας και άλλα ο τόνος της φωνής σας, το βλέμμα σας ή η στάση του σώματός σας. Η φιλικότητα, η σταθερότητα, η κατανόηση είναι απαραίτητα συστατικά για επιτυχημένη οριοθέτηση και βελτίωση της συμπεριφοράς των παιδιών μας.