Βαρηκοΐα – Λογοθεραπευτική παρέμβαση

Μαρία Μηλαθιανάκη, Λογοθεραπεύτρια

Βαρηκοΐα είναι η μείωση της ακουστικής ικανότητας του ατόμου.

Η βαρηκοΐα είναι μια συχνή πάθηση, η οποία ανάλογα με την ηλικία στην οποία εμφανίζεται και την βαρύτητά της, γίνεται πολύ συχνά ένα σοβαρό μειονέκτημα το οποίο δημιουργεί προβλήματα στην επικοινωνία του παιδιού αλλά και στην ανάπτυξη του λόγου. Στα παιδιά, η άρτια λειτουργία της ακοής συμβάλει καθοριστικά τόσο στην ανάπτυξη του λόγου όσο και στην ψυχονοητική εξέλιξή τους.


Συχνότητα: 3 με 4 παιδιά στα χίλια γεννιούνται με πρόβλημα βαρηκοΐας, ενώ ένα στα χίλια με πολύ μεγάλη βαρηκοΐα (κώφωση).


Αίτια: Η βαρηκοΐα οφείλεται κατά 50% σε γενετικούς παράγοντες (συγγενής βαρηκοΐα), κατά 25% σε περιβαλλοντικούς (λοιμώξεις, ηχητικοί τραυματισμοί, ωτοτοξικά φάρμακα) ή σε άγνωστους κατά 25%.

Το αυτί είναι το όργανο της ακοής, το οποίο περιλαμβάνει και το όργανο της ισορροπίας. Διαιρείται ανατομικά σε έξω, μέσο, και έσω αυτί. Ανάλογα της θέσης της βλάβης η βαρηκοΐα χωρίζεται κυρίως σε αγωγής, νευροαισθητήρια, και μεικτή.

Ποιες δυσκολίες παρουσιάζονται στο παιδί ανά βαθμό βαρηκοΐας;

  • Πολύ μικρό βαθμός βαρηκοΐας (16 - 25 dB): Μικρή αλλά όχι σημαντική δυσκολία στην αντίληψη ασθενούς ομιλίας. Ίσως να μην ακούγονται τα άηχα σύμφωνα. Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν μικρή καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου και μικρές διαταραχές στην άρθρωση.

  • Μικρός βαθμός βαρηκοΐας (26 - 40 dB): Δυσκολία αντίληψης μόνο της ασθενούς ομιλίας. Τα περισσότερα σύμφωνα δεν γίνονται αντιληπτά από το παιδί, σε αντίθεση με τα φωνήεντα που ακούγονται . Παιδιά με αυτό το έλλειμμα παρουσιάζουν διάσπαση προσοχής, καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου, διαταραχές στην άρθρωση και ίσως μαθησιακές διαταραχές.

  • Μέτριος βαθμός βαρηκοΐας (41 - 55 dB): Συχνά παρουσιάζεται δυσκολία στην αντίληψη συνήθους ομιλίας. Παιδιά με αυτό το έλλειμμα ακοής παρουσιάζουν διάσπαση προσοχής, καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου, διαταραχές στην άρθρωση και μαθησιακές διαταραχές.

  • Μεγάλος βαθμός βαρηκοΐας (56 - 70 dB): Συχνά παρουσιάζεται δυσκολία στην αντίληψη έντονης ομιλίας. Τα παιδιά με αυτό το έλλειμμα αντιλαμβάνονται μόνο δυνατή ομιλία από κοντινή απόσταση και δυνατούς ήχους του περιβάλλοντος. Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν διάσπαση προσοχής, μεγάλη καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας και σοβαρές μαθησιακές διαταραχές.

  • Πολύ μεγάλος βαθμός βαρηκοΐας (71 - 90 dB): Είναι κατανοητή μόνο η φωναχτή ομιλία ή με βοήθεια ακουστικών βαρηκοΐας. Παιδιά με πολύ μεγάλο έλλειμμα ακοής μπορούν να αναπτύξουν λόγο και ομιλία μόνο με συστηματική βοήθεια και παρουσιάζουν πολύ μεγάλη καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας και πολύ σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες.

  • Εντονότατου βαθμού βαρηκοΐα (91+ dB): Η ομιλία δε γίνεται αντιληπτή ακόμα και με τη χρήση ακουστικών βαρηκοΐας. Με ενίσχυση ίσως ακούγονται δυνατοί θόρυβοι του περιβάλλοντος και ο ρυθμός της ομιλίας. Οι κωφοί ανήκουν σε αυτή την κατηγορία και παρουσιάζουν επιπλέον προβλήματα στην ομιλία όπως στη αντήχηση, προσωδία και φώνηση.

Λογοθεραπευτική παρέμβαση: Τι είναι; Πότε πρέπει να ξεκινήσει;


Ο Λογοθεραπευτής έχει ως στόχο να βελτιώσει την ακουστική αντίληψη, την κατανόηση και παραγωγή του λόγου. Αντιμετωπίζει γλωσσικές , φωνολογικές, αρθρωτικές δυσκολίες και διαταραχές στα υπερπροσωδιακά χαρακτηριστικά της ομιλίας. Εκπαιδεύει στη χρήση των ακουστικών, προσφέρει θεραπεία μετά από τοποθέτηση κοχλιακών εμφυτευμάτων και χρησιμοποιεί σαν εργαλείο τη νοηματική γλώσσα και συστήματα εναλλακτικής και επηυξημένης επικοινωνίας. Στα μικρά ελλείμματα το παιδί θα χρειαστεί βοήθεια στην αντίληψη και άρθρωση μερικών μόνο, λιγότερο ηχηρών συμφώνων. Σε μέτριες βαρηκοΐες θα χρειαστεί εντατικότερη θεραπεία στην άρθρωση και στο λεξιλόγιο και στο να μάθει να χρησιμοποιεί τα μέρη του λόγου. Στις μεγάλες βαρηκοΐες και την κώφωση, ο λόγος δεν αποκτάται αυτόματα και χρειάζεται εντατική διδασκαλία. Επιπλέον, στόχος της λογοθεραπείας, πέρα από την κατανόηση και την παραγωγή του λόγου, είναι και η ακουστική εκπαίδευση, δηλαδή η εκπαίδευση στη διάκριση των προτάσεων, των λέξεων και των φθόγγων του προφορικού λόγου χωρίς το παιδί να χρειάζεται να κοιτά το συνομιλητή του και να διαβάζει τα χείλη του.

Τόσο ο τρόπος παρέμβασης όσο και η πρόοδος εξαρτώνται από παράγοντες όπως το βαθμό του ελλείμματος, την ηλικία που εμφανίστηκε, την ηλικία που άρχισε η αποκατάστασή του, το νοητικό επίπεδο του παιδιού, την ιατρική αποκατάσταση που έχει επιλεγεί για το παιδί (ακουστικό βαρηκοΐας ή κοχλιακό εμφύτευμα) κ.α. Είναι σημαντικό η παρέμβαση να ξεκινά από τη μικρότερη δυνατή ηλικία. Για το λόγο αυτό, είναι πολύ σημαντική η έγκαιρη διάγνωση, δηλαδή ένας προληπτικός έλεγχος της ακοής από τη γέννηση του παιδιού.



Πώς οι γονείς μπορούν έγκαιρα να καταλάβουν ότι το παιδί τους έχει πρόβλημα βαρηκοΐας;


Ένα βρέφος 6-12 μηνών που δεν βγάζει φωνές ή δεν του κάνουν εντύπωση τα παιχνίδια που κάνουν θόρυβο, είναι ύποπτο για βαρηκοΐα. Ένα παιδί 2-3 ετών που δεν έχει αναπτύξει καθόλου ομιλία, ή το λεξιλόγιο του είναι πολύ φτωχό και δεν μπορεί να συνδυάσει λέξεις μεταξύ τους είναι επίσης ύποπτο.
Ένα παιδί τυπικής ανάπτυξης ανταποκρίνεται στους ήχους και ικανοποιείται στο άκουσμα της φωνής της μητέρας του από την ηλικία των 4 μηνών. Μόλις κλείσει το πρώτο έτος (το αργότερο) οι ήχοι αποσπούν την προσοχή του (π.χ. τικ τακ του ρολογιού, μουσική) και αντιδρά στο άκουσμα του ονόματος του.
Λίγο αργότερα προσπαθεί να μιμείται ήχους ή λέξεις από το περιβάλλον του. Μεγαλώνοντας, εμπλουτίζει συνεχώς το λεξιλόγιό του. Σε μεγαλύτερη ηλικία, το βαρήκοο παιδί είναι απομονωμένο από τα άλλα παιδιά και η απόδοσή του στο σχολείο δεν είναι ικανοποιητική. Ένα παιδί με μικρού βαθμού ακόμη βαρηκοΐα ζητά συνεχώς να του επαναλάβουν αυτό που του λένε και θέλει να παρακολουθεί την τηλεόραση δυνατά, σε σημείο που να ενοχλεί τους άλλους.



Τρόποι βελτίωσης της επικοινωνίας

Οι βαρήκοοι μπορεί να νιώσουν μοναξιά και απομόνωση. Δυσκολεύονται να ακούνε, και ακόμα και οι οικογενειακές συγκεντρώσεις τους εκνευρίζουν. Η υποστήριξη και κατανόηση των οικείων είναι πολύ σημαντική. Παρακάτω παρέχονται μερικοί τρόποι που μπορούν να κάνουν την επικοινωνία πιο εύκολη και ευχάριστη.

  • Βεβαιωθείτε ότι έχετε την προσοχή του ατόμου με το έλλειμμα ακοής πριν αρχίσετε να μιλάτε. Είναι δύσκολο για αυτόν να σας ακούσει ή να διαβάσει τα χείλη σας αν έχει αλλού την προσοχή του.

  • Μπορείτε να μιλάτε αντικριστά με το συνομιλητή σας. Βλέποντας τις εκφράσεις του προσώπου, είναι πιο εύκολο να καταλάβει ο συνομιλητής σας τι λέτε. Όλοι μας έχουμε μια φυσική ικανότητα να διαβάζουμε τα χείλη ακόμα και αν δεν έχουμε εκπαιδευτεί σε αυτό.

  • Κοιτάζετε στα μάτια το άτομο στο οποίο μιλάτε. Η επαφή με τα μάτια είναι πολύ σημαντική. Αποφεύγετε κινήσεις που αποσπούν τη προσοχή του, όπως το κάπνισμα ή το μάσημα και μην καλύπτετε με τα χέρια σας το πρόσωπο σας.

  • Δυναμώστε το φως. Βοηθήστε να βλέπει τα χείλη σας έχοντας έντονο φως στο δωμάτιο.

  • Μιλάτε κανονικά, όχι πολύ δυνατά ή γρήγορα. Η ένταση πολλές φορές παραμορφώνει τις λέξεις και είναι λιγότερο πιθανό να γίνουν κατανοητές. Μπορείτε να μιλάτε πιο αργά και πιο καθαρά με κανονική ένταση στη φωνή σας.

  • Χρησιμοποιήστε εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες και σωματικές κινήσεις που διευκολύνουν την επικοινωνία.

  • Αν το άτομο με το έλλειμμα δεν σας καταλαβαίνει, επαναλάβατε ότι είπατε με άλλα λόγια. Μερικές λέξεις γίνονται πιο εύκολα κατανοητές από άλλες, αν σας ακούει ή διαβάζει τα χείλη σας.

  • Μειώστε το θόρυβο που βρίσκεται στο περιβάλλον. Χαμηλώστε την ένταση της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου ή άλλων συσκευών που παράγουν θόρυβο, όταν θέλετε να συνομιλήσετε. Εάν είναι απαραίτητο, αλλάξτε δωμάτιο προκειμένου να βρεθείτε σε ένα πιο ήσυχο περιβάλλον.

  • Ρωτήστε τον αν υπάρχει κάτι που μπορείτε να κάνετε για να διευκολύνετε την επικοινωνία σας.



Συμπερασματικά

Η πρώιμη ανίχνευση της παιδικής βαρηκοΐας είναι επιτακτική, γιατί έχει διαπιστωθεί ότι η καθυστέρηση της αντιμετώπισης της έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας των παιδιών όσο και στην ψυχοκοινωνική τους εξέλιξη.

Οι γονείς πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι σε παιδιά ηλικίας μεγαλύτερα των 2 ετών, που δεν έχουν αναπτύξει το λόγο, ώστε απευθυνόμενοι σε κάποιο παιδο Ω.Ρ.Λ. ακοολόγο, να διερευνηθεί το ενδεχόμενο βαρηκοΐας. Όσο γρηγορότερα εντοπίσουμε το τυχόν πρόβλημα βαρηκοΐας, τόσο γρηγορότερα θα αντιμετωπιστεί και έτσι το παιδί θα μιλήσει γρηγορότερα και θα αναπτυχθεί φυσιολογικά.